МУНИЦИПАЛЬНОЕ КАЗЕННОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

«ПИЛИГСКАЯ СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА»

ТАБАСАРАНСКИЙ РАЙОН

РЕСПУБЛИКА ДАГЕСТАН

 

Рассмотрено на заседании ВМО учителей русского и родного языков Протокол № 1 От  «___» __________ 2018 г.

Согласовано Зам. директора по УВР ___________Ахмедов А.Р. «___»___________2018 г.

«Утверждаю» Директор школы ___________Рамазанов С.М.   «____»___________2018 г.

  

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

по учебному курсу «Табасаранская литература»

(авторы: В.М.Загиров, Ш.Р.Казиев»)

для 9-го класса

на 2018-2019 учебный год

Разработали: Абдуризаков Садулла А. –учитель табасаранского языка и литературы МКОУ " Пилигская СОШ" и Муртузалиев Ф.М. - учитель табасаранского языка и литературы МКОУ " Дагнинская ООШ"

Пилиг 2018 г.

ГЪАВРИКК ККАЪБАН КӀАЖ

 

Табасаран литература мектебдиъ урхбан асас предметарикан саб ву. Литература гафнан устадвал ву, думу гьарган чан художествойин мумкинвалар яркьу апӀури артмиш шула. Литературайи инсанарин уьмрин девлетлувал художествойин образариъ улупбиинди, эстетикайин жюрейиинди дюн’я аьгъю anlypa. Литературайин эдебнан ва эстетикайин удукьувалар аьхир айидар дар. Йислан-йисаз артмиш шулайи табасаран литературйиъ табасаран халкьдин гьир’ят, намус ва эдеб атӀагна.

Гьамусдин девриъ литературайин хъуркьувалари халкьдин медениятдин асас дережйир аьгъю апӀуз мумкинвал тувра ва Дагъустандин вари халкьариз сабсдар мумкинвалар тувнайиваликан ачухъди шагьидвал anlypa.

“Мектебдин аьхю метлеб айи ва дигиш даршлу месэла аргъаж шулайи наслиз илмарин дибариан дерин а мюгькам аьгъювалар, тувуб, баяр-шубарик тажрубайиъ ишлетмиш апӀуз шлустар вердиш'валар, удукьувалар кауб ву”.

Художествойин литературайи мектебдиъ аьгъю апӀурайи миди вуйи предметарин арайиъ аргъаж шулайи насил.вари терефарихъанди гъудуркьдар вуди тербияламиш апӀбаъ хусуси йишв бисура. Гафнан искусство вуйи литература аьгъю апӀбан асас вазифйирикан саб баяр- шубар эстетика ва эдеб жигьатнаан артмиш апӀуб ву.

9-пи классарин литературайин программайи баяр-шубарихьан дурхну гъавриъ ахъуз удукьру метлеблустар эсерар, дурарин гьавриъ ахъбан ва тартиб апӀбан бадали лазим вуйи литературайин теорияйин аьгъювалар, табасаран чӀалнан тясирлувалин дакьатарин девлетлувал ва урхурайидарин улхбан ва бикӀбан жюрбежюр вердиш’вапар тяйин anlypa.

Мектебдиъ аьгью апӀурайи багьри литературайин курснак табасаран ва Дагьустандин чвевалин халкьарин фольклориан ва литературайиан тербияйинна аьгъювалар тувбан аьхю эгьемият айи ужударстар эсерар кахьра.

Багъри литературайин дарсари урхурайидариз бабан чӀал ва литература ккун хьувал тербияламиш дапӀну ккунду. Художествойин литературайин эсерарихъди таниш шули, практикайиъ табасаран чӀалнан гюрчегвал, девлетлувал аьгъю апӀуру, мелзналан ва бикӀбаъ чпин фикрар жарарин кюмек адарди ва савадлуди ачухъ апӀуз дубгъуру.

Литературайин мялимдин улихь дийигънайи асас вазифйирикан саб гъийин деврин литература улихьдин деврарин кӀакӀначи литературайихъди аьлакьалу вуйиб, дидин ужусдар терефар давам апӀурайиб улупбакан ибарат шула.

Мектебдиъ аьгъю апӀурайи багъри литературайин курс кьюб йишв'ина жара шула.

Писателарин уьмрин ва яратмиш апӀбарин гьякьнаан вуйи материал программайиъ 9-пи классдиъ башламиш дапӀну тувра.

Литературайин эсерар урхбахъди, дурарин мяна-метлеб ва художествойин хусусивалар аьгью апӀбахъди сабси, урхурайидари литературайин теорияйианра аьгъювалар гъадагъуру. Думу художествойин эсер дериндиан гьисс апӀбан ва урхурайидариз идеяйинна эстетикайин тербия тувбан бадали чарасуз лазим вуйи шартI ва дакьат ву.

9-пи классдиъ темайиз вая разделиз тялукь вуйи кIул’инди урхбан бадали аьлава вуйи материалра улупура. Аьлава вуйи эсерарикан мялимдихьан урхурайидарин чӀал ккатӀабццбан ва литературайиан гьадагьнайи аьгьювалар хъанара мюгькам ва дерин апӀбан бадали ишлетмиш апӀуз, мянфяаьт ктабг]уз шулу, фицики дурар учебник-хрестоматияйикра каъра.

Мялум вуйиси, мектебдин ляхин цӀийи дережайихъна гъюбахьди аьлакьалуди, урхурайидарин аьгъювалар ва удукьувалар ахтармиш апӀуб, Дагъустандин миди вуйи школйириъси табасаран школайиъра лазим вуйи ляхин дубхьна.

 Гьаз гъапиш, гъи ихь уьлкейиъ ва Дагъустандиъ аьхю дигиш’валар духьна. Гьаму дигиш’валарилан асиллу вуди халкьдин образованиейин месэлйирра дибдиан дигиш шула. Уьмуми образованиейиъ шулайи дигиш'валар фикирназ гъадагъну табасаран литературайиан баяр-шубари гъадагъурайи аьгъювалар ахтармиш апӀбан бадали варидариз саб вуйи, сабсдар тӀалабар айи документ “СТАНДАРТАР" дюзмиш дапӀна ва чапдиан удубчIвна.

Табасаран литературайиан 9-пи классариъ урхурайидарин аьгъюваларин, удукьуваларин дережа ахтармиш апӀруган, мялимди гьюкуматдин стандартарикан мянфяаьт кадабгъну ккунду.

9-пи классдиъ урхурайидарин аьгъюваларихьна ва удукьуваларихьна вуйи асас тӀалабар

Урхурайидариз аьгъяди ккунду:

— литературайин направленйирин гьякьнаан важиблусдар далилар (романтизм, реализм);

— аьгъю дапӀнайи эсериъ улупнайи девриз хас вуйи хусусивалар;

— аьгъю дапӀнайи эсерин сюжет, композицияйин ва образарин гъурулушдин хусусивалар;

— аьгъю дапӀнайи эсерин кӀулин игитарин хасиятарин метлеблувал;

— аьгъю дапӀнайи эсерарин жанрйирин хусусивалар;

— литературайин теорияйин мялуматарин асас лишнар;

— программайи кӀваълан апӀуз теклиф дапӀнайи текстар.

Урхурайидариан удукьури ккунду:

— писатели яратмиш дапӀнайи художествойин шиклар жвуван

фикриъ цӀийиди яратмиш апӀуз;

— идеяйинна художествойин хусусивалар гьисабназ гъадагъну, эсерин анализ апӀуз;

— эсер литературайин фуну жюрейиз (эпос, лирика, драма) хас шулаш, жара апӀуз;

— асас проблемйир жара апӀуз;

— сюжетдин, композицияйин, образарин гъурулушдин ва чӀалнан суратлувалинна тясирлувалин дакьатари эсериъ уйнамиш апӀурайи

идеяйинна художествойин роль аьгъю апӀуз;

— эсерин идеяйин мяна ачухъ апӀбаъ, игитрин роль ва игитриз автори туврайи кьимат тяйин апӀуз;

— эсерин ва игитарин гьякьнаан вуйи жвуван фикрар далилламиш апӀуз;

— художествойин, литературайинна критикайин ва жара жюрйирин

текстар адахъну дюзди ва чкиди урхуз;

— художествойин эсерар тясирлуди урхуз;

— жвуван мелзналан ва дибикӀну гъапибдин план дюзмиш апӀуз;

— аьгъю апӀурайи эсериан мелзналан ва дибикӀну жвуван фик-

риинди сочинение яратмиш апӀуз (эсерин игитриз к1ул'инди, тевну ва группайиинди характеристика тувуб);

— к1ул’инди гъурху литературайин китабдиз, искусствойин жара

жюрйирин эсериз рецензия ва кьимат тувуз.

 

9-пи классдиъ литературайиан мелзналан ва бикӀбиинди гъахру ляхнарин асас жюрйир

Художествойин эсерар тясирлуди урхуб.

Жвуван мелзналан ва дибикӀну гъапибдин план дюзмиш апӀуб.

Эпосдин эсерариан вуйи чӀукӀарин мяна анализдин элементарра кади мелзналан ва дибикӀну (изложение) ачухъ апӀуб.

Аьгъю апӀурайи эсериан мелзналан ва дибикӀну жвуван фикриинди проблемайин хасиятнан сочинение яратмиш апӀуб (эсерин 1 игитриз кIул’инди, тевну характеристика тувуб).КIул’инди гъурху китабдиз, искусствойин жара жюрйирин эсерариз рецензия вая кьимат тувуб.

Предметарин аьлакьйир. Табасаран ч1ал. Чпин инсандиз характеристикйир тувуб кайи текстариан жикъи ва ярхи изложенйир дикӀуб. Жямяаьтлугъ ва политикайин темайиан, эдеб ва этикайин темайиан сочинение дюзмиш апӀуб. Жямяаьтлугъ ва политикайин темайиан 2—3 источникариан доклад вая реферат бикӀуб. ЧӀалнан илимдин ва эдебнанна этикайин темйириан макьалйирин тезисар дюзмиш апӀуб (9-пи класс).

    

9-пи класс (34сяаьт)

Эсерар аьгъю апIбан бадали – 24сяаьт.

ЧIал ккатIабццбан бадали – 4 сяаьт.

Классдин гъирагъдиъ гъурху эсерарин зиин сюгьбатар гъахбан бадали – 1 сяаьт

Литературайин теория- 2 сяаьт

Тематикайин экскурсия-2 сяаьт

 Текрар апIуб – 1 сяаьт

 

КучIвбан дарс(1 сяаьт)

Гьамусдин деврин табасаран литературайиъ улихьдин литературайин ужударсдар аьдатар давам апIуб. Жанр жигьатнаан табасаран литература артмиш хьуб. Тема жигьатнаан дидин жюрбежюрвал.

 

ХХ-пи аьсрин II-пи пайнан табасаран литература 1946-1992-пи йисар(1 сяаьт)

Табасаран литература улихьна гъябгъбан деврар, чапдиан удучӀву чӀатху эсерар, китабар ва дурариъ гьамусдин деврин инсандин сурат.

Табасаран литературайиз урус литературайин тясир. Гьамусдин деврин табасаран литературайин улихь дийигънайи вазифйир.

Жанр ва тема жигьатнаан табасаран литература артмиш хьуб.

Табасаран литературайин халкьчивал.

Табасаран литературайин милли терефар. Халкьарин дуствал милли литературйирин дуствал вуди хьуб. Урус, дагъустан ва табасаран литературйирин аьлакьйир.

Табасаран литература ва диди инсан тербияламиш апӀуб.

 

М. Митаров. “Устад” (1 сяаьт)

Шаирин уьмрин ва яратмиш апӀбарин рякъ.

“Устад” поэмайин асас мяна, халкьдин художествойин яратмиш апӀбарин ад апӀуб, дурарихьна вуйи дюз дару, буш фикрар батӀул апӀуб, дурар имбубсан артмиш апӀуб вуди хьуб. Халачйирин устад Перийин образ. Дугъан ляхнихьна ва милли искусствойихьна вуйи ккунивал ва аьшкь, аьдатнан чешнйириъ накьишарин ва рангарин цӀийивал тӀапӀуз удукьуб. Халкьди халачачи дагълу дишагьлийин баркаллу ляхниз лайикьлу кьимат тувуб. Поэмайин хусусивалар. Дидиъ табиаьтдин шикларин роль.

К1ул’инди урхбан бадали:

М. Митаров. «Сулакдин ригъ»

М. Шамхалов. “Дих апӀбаз”.

И. Шагьмарданов. “Гьалвар урхрударин мяъли”.

 

БикIбан ляхин-сочинение (1 сяаьт)

 

А. Агъададашев. "Уьмрин къайда”, “Фунур вувуз гирами” (1 сяаьт)

"Уьмрин къайда”. Инсандин к1ул'ина фицдар йигъар-йишвар вушра гъюб мумкин вуйиб улупуб. Амма гьарсар касди чав инсан вуйиб кӀваълан гьадрауб, уьмрин къайда вуйиб улупуб.

“Фунур вувуз гирами?” Шиъриъ варитӀан гирамир халис инсан вуйиб улупуб.

Шиърарин устадвалин хусусивал.

К1ул’инди урхбан бадали:

А. Агъададашев. "Женгнан яракь”, “Адлу шагьур".

Къ. Рамазанов. “Гъазелар”, “ХъухърумартӀан мархь лазим ву” (1 сяаьт)

“Гъазелар”. Шиърариъ инсандихьна (дишагьлийихьна) вуйи марцци гьиссар. Инсандин уьмрикан философияйин фикрар. Гъазел уьмуми лирикайин шиърин рифма.

“ХъухърумартӀан мархь лазим ву”. Эсериъ буш лагълагъар кайи инсанарикан фикрар, гьякьикьатдиъ буш гафартӀан ляхин лазим вуйиб улупуб.

Шаирин устадвалин хусусивал. Тевуб.

 

Литературайин теория:Эсерин коплексный анализ(1 сяаьт)

 

3. Дашдемиров. "Йиз фикрар”, “Насигьят” (1 сяаьт)

Шаирин уьмрикан ва яратмиш апӀбарикан мялуматар.

“Йиз фикрар”, "Инсан, инсан...”. Шиърариъ Ватан, халкь, баб адлу апӀуз шаирин кӀван гьиссар. Гъийин девриъ миллетарин арайиъ сабвал, мясляаьт ккун апӀуб. Душмандихьна вуйи даккнишин.

Шиърариъ шаирин кӀваз сикинвал тутруврайи дерин философияйин фикрар, ватандаш’валин гьиссар.

Шиърарин тясирлувалин гужалвал.

КIул'инди урхбан бадали:

З. Дашдемиров. «Сумчир вуйин даршиш салам”.

  

Тематикайин сейир: Йиз мили Ватандин аьтрафар(Хулан сочинение)  ( 1 сяаьт)

 

Б. Ражабов. ”Ватан,”Уьмур”, ”Уьл”. (1 сяаьт)

“Ватан” шиъриъ ватан адлу апӀуб, дид’инди дамагъ апӀуб. “Уьмур”. Кьабирин суратнаъ дугъан зегьметнуна женгну абцӀну гъубшу уьмур улупуб. Абйирин насигьятар.

“Уьл”. Шиъриъ инсандин марцци зегьметнан бегьер вуйи уьл адлу апӀуб. Уьлиз гьюрмат апӀуб, дидин гъадри ади вердиш хьуб инсанвалин шартI хьувал. Инсанди уьлихъ зигру жафа ачухъ апӀуб.

 

Ю. Базутаев. Байвахтнаан сюгьрин жилгъа (1 сяаьт)

(Поэмайиан кьатIар)

Поэмайиъ багъри юрднан мясляаьтнан вахтарин ва дявдин вахтарин шиклар.

Дирниъ уьлер уржури инсанариз туврайи ва гаш’ан йихурайидарин хажалат зигурайи баб ва пул бадали гаш’ан инсанар тӀанкь хьуз гъитрайи севдиграр.

Поэмайиъ гъитӀиккнайи яракь артухъ апӀувалин, дявдин, ризкь гьясил апӀувалин, инсандин фагьумлу уьмур хъапӀну ккунивалин месэлйир.

Поэмайин композицияйин хусусиятар.

КIул'инди урхбан бадали:

Аь. Сефигъурбанов. «Багъри юрдарин нугъат».

 

А. Гьяжиибрагьимов. “Гъизил айи тавра”(1 сяаьт)

“Гъизил айи тавра” эсериъ севдигар Гьяжибалайин яшайиш. Маллайинна севдигрин сюгьбат. Угъланбикайин гъизил айи тавра. Угъланбикайин уьмур ва аьжал.

Девлетну, тямягьну инсандин кӀваан инсанвал утӀубккуб.

Зегьмет дизригди уч гъапӀу девлетнакан мянфяаьт ктабгъуз дархьуб. Гъизили “гьярам хил” абгурайиб улупуб.

 

БикIбан ляхин- изложение (1 сяаьт)

                                                            

Аь. Рашидов. “Яшамиш хьуб ужуб ляхин ву” (1 сяаьт)

"Яшамиш хьуб ужуб ляхин ву” ихтилатнаъ Аьгьмаддина Мухлисатди сари сариз вафалувалин гафар тувуб. Аьгьмад – Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи. Эсерин игит дявдиан инвалидди хъадакну гъюб. Аьгьмаддин уьмрихьна вуйи ккунивал.

Ихтилатнан игитарин мюгьюббат чӀиви хьуб, дурарин аьхю инсанвал, рюгьнан мюгькамвал, кӀван ачухъ’вал, эдеблувалин гюрчег’вал улупуб.

П. Кьасумов. “Литературайин дарснаъ” (1 сяаьт)

“Литературайин дарснаъ” эсериъ мектебдиъ гъябгъюрайи литературайин дарснан гидишатдикан пуб. Урхурайи баяр-шубарин арайиъ айи зарафатарихьна мялимдин ва урхурайидарин рафтар. Сабпи мюгьюббатнан гьиссарикан ачухъди бикӀуб.

Классдин гъирагъдиъ гъурхдарикан сюгьбатар: Гъийин деврин табасаран литература – яратмиш'валин рякъяр, эсерар(1 сяаьт)

Гь. Гьюсейнов. “Гъизил” (1 сяаьт)

Повестдиъ дагълу гъулан яшайиш улупуб. Селмийин уьмур. Дугъан образдиъ автори инсан фици яваш-явашди мал-мутмуйин, девлетнан тясирнакк ккахъну дигиш шулуш, улупуб. Селмийин хасият повестдин эвелиан аьхириз дигиш хьпан рякъ.

Аьлдинна Минайин мюгьюббат. Дурарин бахтра гьаз кур гъабхьнуш, ачухъ апӀуб. Эсериъ инсанвал, инсанарин марцци аьлакьйир адлу апӀуб.

Повестдиъ табиаьтдин шиклар яркьуди ишлетмиш апӀувалин метлеблувал. Эсерин гъурулушнан хусусивалар.

 

П. Асланов. “Кьисмат”, “Рубасдихъ”, “Аьхюр”, “Коррида”. (1 сяаьт)

“Кьисмат”. Шиъриъ инсандин уьмрин рякъ художественно- успагьиди улупуб. Инсандин уьмур кьисматнаъ ади хьуб. Хушбахт кьисмат ккундуш — зегьмет зигуб, женгнаъ уч1вуб.

Шиърин чӀалнан хусусивал.

"Рубасдихъ”. Шиъриъ дагълу табиаьтдин шиклар. Рубасдихьна илтIикIну улхбаан авторин багъри жилихьна вуйи гирамивалин гьиссар ашкар хьуб. Инсанарин уьмур ва табиаьт гюрчег апӀбаъ Рубасдин метлеблувал. Зегьметкеш дагълуйирин гъайгъушнар.

Шиърин чӀалнан тясирлувал (эпитетар, метафорйир).

“Аьхюр” шиъриъ гъитӀиккнайи гъийин ихь уьмрин читин месэлйир. Зегьметкеш халкьдин аьжуз гьял, “аьхюрин” гьяясузвал ва “аьхюри" халкьдин гележег пуч апӀурайивал.

“Коррида” шиъриъ образный саягъ, корридайиз адапӀнайи йицракан улхури, гъийин гьякьсуз дюн'яйиъ инсандин уьмрикан пуб.

Шиъриъ йицран, тамашачйирин ва матадорин образар.

 

Ш. Къазиев. “Шубуб цӀадликан баллада”. ( 1 сяаьт)

БикIбан ляхин-сочинение (1 сяаьт)

Ш. Шагьмарданов. "Жихрин гьар” 1 сяаьт)

Писателин яратмиш апӀбарин мялуматар.

Повестдиъ багъри табиаьтдихьна вуйи ватанпервервалин гьиссар ва рафтар улупуради хьуб. Эсерин кӀулин игит вуйи жихрин гьарин образ. Думу ачухъ апӀбаъ иштиракчйирин метлеблувал, дурарин хасиятарин ва гъиллигъарин лишнар. Инсандин табиаьт уьбхбахьна вуйи рафтар.

Табиаьтдин шиклар яратмиш алӀбаъ авторин кӀван дугъривал. Эсерин лиризм. Табиаьт жанлуди улупуб.

Повесть дюзмиш хьпан хусусивалар. Эсерин чӀалнан тясирлувалин лишнар.

К1ул’инди урхбан бадали:

Аьлирза Сяидов. “Дуствал”, “Шурахьна гъафну дугъан,дуст”.

 

Гь. ТIаибов.“Рубдин тикйирикан баллада”, “Деллу нир”, “Му фу гъабши”-1 сяаьт

Шаирин яратмиш апӀбарикан мялуматар.

“Рубдин тикйирикан баллада”. Аьхю жилиин бицӀи рубдин тикйир гатӀахьуз йишв адрувал. Табиаьтдихьна вуйи марцци гьиссар.

Эсериъ ислягьвалихьна гьарай, дих апIуб.

“Деллу нир” эсериъ шаирин вазифайикан ашкарди пуб. “Сесерин нир йивура йиз мухриз” — цӀарарин метлеб. Шиъриъ шаирин вахтнакан хиялар.

“Му фу гъабши”. Шиъриъ улихьдин дявдин читин йигъарихьна аьксивал, аьсси духьнайивал. Ихь девриъ шаирин кӀваъ сикинсузвал ипнайи фикрар.

К1ул'инди урхбан бадали:

Гь. ТӀаибов. "Тулайин мюрхюн гьарар”, “ГвачӀин”.

 

Литературайин теория:Эсерин интерпретация  (1 сяаьт)

 

Аьгьмедов. “Буржи” , “Инсан”, (1 сяаьт)

“Инсан”. Инсандин рюгьнаъ сабси яшамиш шули женгнаъ айи къаршувалар ва дурар улупбан устадвал. Инсандихьна илтӀикӀну кӀурайи гафарин метлеб.

Шиъриъ улупнайи инсанвалин трагедияйин себебар ва дурар сабдилан саб асиллу вуди, гъюблан-гъюбаз инсандин хасиятназ, яшайишдиз хатӀалудар вуди улупуб.

“Буржи . Шиъриъ шаирин художествойин фикрин къудратлувал улупуб. Инсандин буржи — Ватан, халкь, баб адлу апӀуб, дурар бадали “уьмрин гажин” абцӀну гъам, дерд, шадвал убхъуб.

Шиъриъ чӀалнан хусусивал.

 

К1ул'инди урхбан бадали:

Эсед Гьяжиев. “Читин имтигьян”.

 

Г. Уьмарова. “Йигъ-йишв”, "Гьисснан хилар”. (1 сяаьт)

Шиърариъ табасаран дишагьлийин уьмур, дугъан йигъ-йишв, зегьмет шикиллуди улупуб.

Дишагьлийи уьмри чаин илипнайи заан вазифа тамам апӀувал.

Шиърарин тясирлу anlpy художествойин дакьатар. Дурарин композицияйин хусусивалар.

К1ул'инди урхбан бадали:

Г. Уьмарова. “Шубуб салам”, "Хилар хъиржвну”.

 

Предметарин аьлакьйир. Дагъустан тарих. Дагъустандиъ XX- пи аьсрин аьхирариъ гъаши дигиш’валар. Табасаран халкьдин уьмур.

Дагъустан халкьарин литературайиан

 

Тематикайин сейир:Йиз гъул-кюгьне девриъ ва гьамус (Хулан сочинение) (1 сяаьт)

 

Ю. Хаппалаев. “Сабпи изан” (1 сяаьт)

Шаирин уьмрин ва яратмиш апӀбарин рякъ. “Сабпи изан” шиъриъ нежбрин зегьмет, дугъан юкӀв чан пишейиин хьуб, гизаф йисарин тажруба, халкьдин аьдатар улупуб. Халкьди нежбрариз гьюрмат апӀуб.

Нежбрин сурат. Хьадукран йигъарин шиклар. Шиърин художествойин кьатI’ивалар.

КIул’инди урхбан бадали:

Аь. Саидов. “Дуствал”, “Дюн'яйин берекет”.

А. Жяфаров. “Накьвдиъ концерт”.

 

Р. Гьямзатов. “Урусатдин эскрар" (1сяаьт)

Шаирин уьмрин ва яратмиш апӀбарин рякъ.

Поэмайин ватанпервервалин дерин мяна. Дагъустандин баркаллу бай Советарин Союздин Игит Мягьяммадзагьид Аьбдулманафовдин образ. Ихь халкьарин арайиъ сабвалин ва дуствалин чӀур апӀуз даршлу мюгькамвал. Инсанарин терефнаан Ватандихьна, ислягьвалихьна вуйи сяргьятсуз ккунивал ва вафалувал.

К1ул’инди урхбан бадали:

Ш. Къазиев. “Дявдин зийнар*

 

Аь. Абу-Бакар. “Дарги шубар” (1сяаьт)

Писателин уьмрин ва яратмиш апIбарин рякъ.

“Дарги шубар” повестдиъ дагълу шубарин хасият тешкил хьпан гьяракат улупуб. Дидиъ гъийин йигъан дагълу гъулан жигьиларин уьмур. Сад йисан бабкан гъахьи йирхьур шуран кьадар-кьисматар. Шубарин хасиятариз хас вуйи лишнар. Повестдиъ риш хьуб бедбахт вал гьисаб апIури гъахьи дагълуйирин кюгьне фикир Къистамандин ва жара шубарин суратариинди батIул апIуб. Эсерин мяна ачухъ апIбаъ эпиграфдин роль.

КIул’инди урхбан бадали:

Ю. Базутаев. “Багълариъ чвул либцура!”

  

БикIбан ляхин- изложение (1 сяаьт)

 

 

И. Гьюсейнов. “Гъванар” (1 сяаьт)

Шаирин яратмиш апIбарикан мялуматар.

Ватандин Аьхю дявдин вахтна халкьдин ватанпервервап. Селимдин образ. Эсерин кIулин фикир ачухъ апIбан бадали гъванарин метлеб.

Фашистарин жасусдин фикир кIулиз удудубчIвуб.

Эсерин дюзмиш хьуб. ЧIалнан дакьатар.

КIул’инди урхбан бадали:

Б. Митаров. “Женгнан дустариз”.

 

Кечирмиш шулайи деврин табасаран литература 1 сяаьт)

Кечирмиш шулайи деврин табасаран поэзия

.

Кечирмиш шулайи деврин табасаран поэзия, дидин тематика ва проблематика. Ватандиз ва халкьдиз вуйи вафалувал, инсанпервервал ва ватанпервервал. Дявдиз вуйи аьксивап.

Кечирмиш шулайи деврин поэзияйин вакилар:

Аьлит1агьир Сефигъурбанов, Аьбдурягьим Аьбдурягьманов, Аьбдуллагь Аьбдурягьманов, Аьбдулмажид Къурбанов, Муслим Къурбанов, Гюлбика Уьмарова, Мягьяммед Мягьяммедов, Шюшеханум Керимова, Керим Маллаев, Гьюсейн Аьбдурягьманов, Элмира Аьдилова.

Табасаран литература жигьил ва бажаранлу шаирарин ва писателарин яратмиш апIбари девлетлу ва гьунарлу апIуб. Литературайиз цIийи гьенгар ва фикрар хуб.

Табасаран шаирари ва писателари халкьдин улихь чпин жавабдар буржи аннамиш апIуб, табасаран литература артмиш апIуб.

Жанрйир жигьатнаан гьамусдин деврин поэзияйин жюрбежюрвал ва девлетлувал. ЦIийи жанрйир (баллада, сонет, триолет ва ж.)

Кечирмиш щулайи деврин поэзияйин художествойин дакьатар ва кьатI’ивалар.

Литературайин теория. Аьгъювалар ва тербия тувбан рякъ'ан художествойин литературайин метлеблувалар.

 

Кечирмиш шулайи деврин табасаран проза. (1 сяаьт)

Табасаранарин гьамусдин деврин проза, дидин тематика ва проблематика. Дидин инсан ва Ватан ккун хьувалин гьиссар.

Ватандин Аьхю дявдин гъагъи вахтарикан, ислягь зегьметнакан яратмиш дапIнайи эсерар.

Кечирмиш шулайи деврин прозайин эсерарин жанрйир жигьатнаан вуйи жюрбежюрвал.

Гьамусдин деврин прозайин художествойин дакьатар ва кьатI’ивалар.

 

Литературайин теория. Гьамусдин табасаран литературайин стиларин, жанрйирин жюрбежюрвалин гьякьнаан мялумат.

 

Текрар апIуб(1сяаьт)

 

К1ул'инди урхбан бадали:

Б. Ражабов. “Йиз юкIв, йиз юкIв”.

Предметарин аьлакьйир. Дагьустандин тарих. Дагъустандин халкьари гъийин девриъ тикмиш апIбар. Рякъяр тикмиш апӀбан бадали женг гъабхуб. Халкьдин уьмриъ ва политикайиъ цIийивалар тIауб.

Табасаран халкьдин культура улихьна гъябгъюб (IV класс).

     

КIваълан апIбан бадали:

Ю. Хаппалаев. “Сабпи изан” (урхурайидари чпи гъядягъну, 5—б бенд).

М. Митаров. “Устад” (мялимдин теклифниинди саб чIукI).

Р. Гьямзатов. "Урусатдин эскрар” ("Дустарин аьжализ лигур гучI дарди...” гафарилан. “Гьаци гъапну гъучагъри ихь” гафариинакьан).

А. Агъададашев. “Фунур вувуз гирами”.

3. Дашдемиров. “Йиз фикрар” (4—5 бенд).

А. Аьгьмедов. "Инсан”.

Кечирмиш шулайи деврин шаирарин шиърар. 3—4 шиир урхурайидари чпи гъядягъну.

  

КЛАССДИН ГЪИРАГЪДИЪ УРХРУ ЭСЕРАРИН СИЯГЬ

9-пи КЛАСС

Табасаран поэзияйин антология. (Мягьячгъала, 1980).

А. Жяфаров. Бегьерлу йис. (Мягьячгьала, 1967). Закурин рякъ. (Мягьячгъала, 1964).

Б. Митаров. Багъишламиш уву апIин... Женгнан дустариз. Ялгъузди дагъдиъ. (Хабар тув ихь дустариз. Мягьячгъала, 1974).

И. Шагьмарданов. Ватандиз гъурбан. Дагълар. Гъюдран булагъ. Klapy яркур. (Жилиз икрам, Мягьячгъала, 1997).

М. Шамхалов. Дагълариъ тIуркIбар. (Мягьячгъала, 1972). Багъридар. (Мягьячгьала, 1976).

М. Лермонтов. Шиърар, поэмйир. (Мягьячгъала, 1977).

М. Митаров. Бавтугъай. (Мягьячгъала, 1965).

Ш. Къазиев. Кьисмат. Сабпи хюрч (Руг ва рюкъ. Мягьячгъала, 1982). Жилин сабур. (Мягьячгьала, 1985).

Ш. Шагьмарданов. Йиф убгъура. Къяркъяр. Узу ккалакьури лицуру, кIур. (Йигъ ва йишв. Мягьячгъала, 1985).

Ю. Базутаев. Байвахтнаан сюгьрин жилгъа. (Мягьячгьала, 1983).

П. Кьасумов. Бахтлу хияларин вахт. (Мягьячгъала, 1975).

П. Асланов. Вафалувал. (Мягьячгъала, 1981).

Гь. Гьюсейнов. Гъизил. (Жилгъа ва варжи. Мягьячгъала, 1981).

Фазу Аьлиева. Жилин тики микIлу гъабхидар.

Тазар. Чирагь. Жигьил шаирарин эсерарин гьварчар. (Мягьячгъала, 1975, 1976).

Гь. ТIаибов. Гимихьна. ГвачIин. ’

Б. Ражабов. Уьмрин жилгъйир. Азгар йигъ. Табасаран писателарин ихтилатарин гъварч. (Мягьячгъала, 1983).

Г. Уьмарова. Марцци кIваан. (Мягьячгьала, 1992).

“Вахтнан симар”. (Мягьячгьала, 1998).

Э. Аьдилова. Гьисснан симар. (Вахтнан симар. Мягьячгьала, 1998).

Аь. Къурбанов. Вахтнахъди улхуб. (Вахтнан симар. Мягьячгьала, 1998).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Календарно-тематический план по табасаранской литературе

для 9-го класса

 

Вари сяътарин кьадар- 34 сяаьт

Гьяфтайиъ сяътарин кьадар-1сяаьт

Эсерар аьгъю апIбан бадали – 24 сяаьт

ЧIал ккатIабццбан бадали – 4 сяаьт

Классдин гъирагъдиъ гъурху эсерарин зиин сюгьбатар гъахбан бадали – 2 сяаьт

Литературайин теория- 2 сяаьт

Тематикайин экскурсия-2 сяаьт              

 

Предмет: Табасаранская литература, класс – 9

Учитель:Абдуризаков Садулла А.

 Количество часов в неделю: 1

Программа: Государственная

Учебный комплект для учащихся: «Табасаран литература: учебное пособие-хрестоматия. 9 кл.»/ Сост.: В. М. Загиров, Ш. Р. Казиев. – Махачкала: ООО «Издательство НИИ педагогики», 2012. – 280 с.

  

№ п/п	Тема	Домашнее задание	Кол. часов	Дата
1	КучIвбан дарс	Лекция ктибтуб	1	04.09.2018
2	XX-пи аьсрин II-пи пайнан табасаран литература	3-12-пи маш.	1	11.09.2018
3	М. Митаров. «Устад»	Саб чIукI кIваъл. 13-26-пи маш.	1	18.09.2018
4	БикIбан ляхин-сочинение	Сочинение ккудубкIуб	1	25.09.2018
5	А. Агъададашев. "Уьмрин къайда”, “Фунур вувуз гирами”	«Фунур вувуз гирами» кIваъланди Саб гъазел кIваъл. 28-32-пи машар	1	2.10.2018
6	Къ. Рамазанов. “Гъазелар”, “ХъухърумартӀан мархь лазим ву”	Шиир кIваъл. 32-33-пи маш. 4-	1	9.10.2018
7	Литературайин теория:Эсерин коплексный анализ	Урхурайири саб эсерин коплексный анализ гъабхуб	1	16.10.2018
8	3. Дашдемиров. "Йиз фикрар”, “Насигьят”	5 бенд кIваъланди 34-37-пи машар	1	23.10.2018
9	Тематикайин сейир: Йиз мили Ватандин аьтрафар(Хулан сочинение)	Урхурайири темайиан хулан сочинение бикIуб	1	30.10.2018
10	Б. Ражабов. ”Ватан,”Уьмур”, „Уьл”	Шиир кIваъл. 38-41-пи машар	1	13.11.2018
11	Ю. Базутаев. Байвахтнаан сюгьрин жилгъа	42-58-пи машар	1	20.11.2018
12	А. Гьяжиибрагьимов. „Гъизил айи тавра»”	Урхурайири ихтилат ктибтуб 64-77-пи машар	1	27.11.2018
13	БикIбан ляхин- изложение	Ккудушдар текрар апIуб	1	4.12.2018
14	Аь. Рашидов. “Яшамиш хьуб ужуб ляхин ву”	78-88-пи маш	1	11.12.2018
15	П. Кьасумов. “Литературайин дарснаъ”	Саб чIукI кIваъланди	1	18.12.2018
16	Классдин гъирагъдиъ гъурхдарикан сюгьбатар: Гъийин деврин табасаран литература–яратмиш'валин рякъяр, эсерар	Урхурайидари тема «Лекция» жюрейиинди ккатIабццуб	1	25.12.2018
17	Гь. Гьюсейнов. “Гъизил”	95-124-пи машар	1	15.01.2019
18	П. Асланов. “Кьисмат”, “Рубасдихъ”, “Аьхюр”, “Коррида”	125-131-пи маш	1	22.01.2019
19	Ш. Къазиев. “Шубуб цӀадликан баллада”	133-137-пи маш	1	29.01.2019
20	БикIбан ляхин-сочинение	Сочинение ккудубкIуб	1	05.02.2019
21	Ш. Шагьмарданов. "Жихрин гьар”	Ктибтуб 138-167-пи маш	1	12.02.2019
22	Гь. ТIаибов. “Рубдин тикйирикан баллада”, “Деллу нир”, “Му фу гъабши”	4-5 бенд кIваъланди 170-174-пи маш	1	19.02.2019
23	Литературайин теория:Эсерин интерпретация	Урхурайири эсерин интерпретация апIуб	1	26.02.2019
24	А.Аьгьмедов. “Буржи”  “Инсан”	175-177-пи маш. КIваъланди	1	05.03.2019
25	Г. Уьмарова. “Йигъ-йишв” "Гьисснан хилар”	190-197-пи маш	1	12.03.2019
26	Тематикайин сейир:Йиз гъул-кюгьне девриъ ва гьамус (Хулан сочинение)	Сейрин темайиан хулан сочинение бикIуб	1	19.03.2019
27	Ю. Хаппалаев. “Сабпи изан”	198-199-пи маш	1	09.04.2019
28	Р. Гьямзатов. “Урусатдин эскрар"	200-207-пи маш. Саб чIукI кIваъланди	1	16.04.2019
29	.Аь. Абу-Бакар. “Дарги шубар”	211-234-пи маш. Суалариз жавабар тув. Хулан сочинение «Сурхай ва Жамав»	1	23.04.2019
30	БикIбан ляхин- изложение	Ккудушдар текрар апIуб	1	30.04.2019
31	И. Гьюсейнов. “Гъванар”	236-238-пи маш	1
32	Кечирмиш шулайи деврин табасаран литература 1 сяаьт) Кечирмиш шулайи деврин табасаран поэзия Аь. Аьбдурягьмановдин «Сюгьрин ригъун» Э. Аьдилова. «Йиз жилин кьял», «Дишагьлийин аьрза»  Гь. Аьбдурягьмановдин. «Багъри гъулаз». «Чвуччвун гюмбет»  М. Къурбанов. «Уьмур». «Жил». «Мукьмарин шагь». Аь. Къурбанов. «ЙицIиургуд йис ву шуран». «Багъри жил»…  К. Маллаевдин шиърар С. Кюребегова. «Йиз йирси гъул»	240-261-пи маш Урхурайидари гъядягъну 3 шиир кIваъланди	1	07.05.2019
33	Кечирмиш шулайи деврин табасаран проза Р. Аьзизов. «Лисуз нисуз»	261-275-пи маш	1	14.05.2019
34	Текрар апIуб		1	21.05.2019

 

Изложение - 2

Классдин сочиненйир – 2

Хулан сочиненйир – 4

Сочинениейин кьадар – 3-4 маш